Zasady ogólne prawa podatkowego w postępowaniu podatkowym

Nie jest prawdą, że w projekcie nowej ordynacji podatkowej nie ma zasad ogólnych postępowania podatkowego. Zdaniem KKOPP, zasady ogólne prawa podatkowego powinny być zebrane w jednym miejscu, a nie tak jak obecnie - w przepisach regulujących postępowanie podatkowe (obecny art. 122-129) i przepisach ogólnych (art. 2a). W efekcie zasada rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatnika jest uregulowana w dziale I „Przepisy ogólne”, a zasada legalizmu w art. 120 działu IV „Postępowanie podatkowe”. Jest to nie tylko niezgodne z zasadami techniki prawodawczej, ale także zakłóca proces wykładni tych zasad. W projekcie zasady postępowania podatkowego mieszczą się w katalogu zasad ogólnych prawa podatkowego uregulowanych w odrębnym rozdziale 2 działu I projektu. Oprócz zasad dotychczas obowiązujących wprowadzono kilka innych, które mają duże znaczenie w postępowaniu podatkowym. Wśród nich należy wskazać na zasadę współdziałania podatnika z organami podatkowymi, zasadę ugodowego załatwiania spraw, nakaz wyważania interesu podatnika i interesu publicznego, rozstrzygania wątpliwości co do stanu faktycznego na korzyść podatnika czy też zasadę pragmatyzmu i proporcjonalności.

Postępowania szczególne

W dziale IV projektu, w jednym miejscu i w sposób uporządkowany uregulowane zostały wszystkie, poza postępowaniem podatkowym, procedury służące załatwianiu spraw podatkowych. Zaliczono do nich: identyfikację i ewidencję podatników, interpretacje i informacje przepisów prawa podatkowego, konsultacje skutków podatkowych transakcji, porozumienia w sprawach ustalenia cen transakcyjnych, przeciwdziałanie unikaniu opodatkowania, umowy o współdziałanie, czynności sprawdzające, kontrolę podatkową, ustalenie wartości rzeczy lub praw majątkowych, przeciwdziałanie wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych, zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych, wydawanie zaświadczeń, odtwarzanie akt oraz skargi i wnioski. W obowiązującej ordynacji regulacje dotyczące tych postępowań są porozrzucane przypadkowo po całym akcie, a niektórych nie ma. Stwarza to niepotrzebne problemy związane ze wzajemną relacją tych procedur (np. czy czynności sprawdzające można stosować w ramach postępowania podatkowego? czy można wszcząć kontrolę podatkową, jeżeli w sprawie toczy się postępowanie podatkowe?). Umiejscowienie tych procedur w ordynacji w jednym miejscu umożliwia szersze stosowanie tych przepisów w praktyce. Można tu posłużyć się procedurą składania skarg i wniosków. W obowiązującej ordynacji nie ma nic na ten temat. Podatnik chcąc znaleźć przepisy regulujące zasady składania skarg na działalność organów podatkowych musi sięgnąć do kodeksu postępowania administracyjnego, żeby tam wyczytać, że przepisy tego kodeksu nie są stosowane w sprawach podatkowych, za wyjątkiem właśnie skarg i wniosków.

Postępowania uproszczone

Problemem negatywnie rzutującym na efektywność funkcjonowania organów podatkowych jest konieczność prowadzenia postępowań podatkowych dotyczących niewielkich kwot podatku w sprawach oczywistych, niewymagających prowadzenia jakiegokolwiek postępowania dowodowego. Nie ma sensu prowadzenie sformalizowanego i kosztownego postępowania w sytuacji, gdy kwota podatku nie jest sporna, stan faktyczny nie budzi wątpliwości i podatnik chce mieć jak najszybciej rozstrzygniętą sprawę. W obowiązującej ordynacji rutynowe sprawy dotyczące 100 zł muszą być prowadzone na takich samych zasadach jak sprawy dotyczące 10 milionów zł, które z natury wymagają długotrwałej procedury dowodowej. I to obrazuje potrzebę wprowadzenia postępowań uproszczonych. Postępowania takie są odformalizowane i z założenia muszą być krótko prowadzone. Kończą się one wydaniem decyzji, która nie jest uzasadniana. W efekcie podatnik ma szybko decyzję, a organ podatkowy mniej pracy i mniejsze koszty postępowania. Postępowanie uproszczone nie może być realizowane bez zgody (albo wniosku) podatnika i w sprawach problemowych, gdzie istnieją rozbieżności co do okoliczności rzutujących na wysokość podatku. Propozycja wprowadzenia postępowań uproszczonych zawarta jest w projekcie nowej ordynacji podatkowej. Zgodnie z projektem, jeżeli nie ma potrzeby prowadzenia postępowania dowodowego (stan faktyczny nie budzi wątpliwości) lub kwota podatku nie przekracza 5000 zł, organ podatkowy może, za zgodą strony, od razu wydać decyzję, której nie uzasadnia. Sprawy w tym postępowaniu będą załatwiane szybko, w terminie nie dłuższym niż 14 dni. Zgodnie z projektem uproszczenie postępowania sprowadza się do tego, że nie trzeba wydawać i doręczać postanowienia o jego wszczęciu, nie zawiadamia się podatnika o możliwości wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego oraz nie uzasadnia się wydanej decyzji, chyba że zażąda tego strona po doręczeniu rozstrzygnięcia. Podatnik ma prawo na ogólnych zasadach do odwołania i skargi do sądu. Wprowadzenie proponowanej w projekcie nowej ordynacji podatkowej uproszczonej procedury usprawni załatwianie drobnych spraw, zmniejszy nakład pracy organów i koszty z tym związane.

Postępowania dotyczące bagatelnych kwot podatku

W projekcie ordynacji podatkowej rozszerzono możliwość nie wszczynania postępowań albo ich umarzania w przypadku, gdy kwota podatku nie przekracza kosztów doręczenia przesyłki poleconej za potwierdzeniem odbioru ( obecnie 8 zł po zaokrągleniu). Kwota ta jest zbyt niska. Kilkuzłotowy podatek pokrywa tylko koszty doręczenia, zakładając, że w sprawie jest wydawana tylko jedna decyzja podatkowa. A co z innymi kosztami związanymi z poborem takiego podatku? Nie ma uzasadnienia ekonomicznego podatek, którego kwota jest niższa niż koszty jego wyegzekwowania. Podatku takiego nie chce fiskus i – co zrozumiałe – podatnik. Jest pobierany tylko dlatego, że nakazuje to ustawa podatkowa. To beneficjent wpływów z podatku powinien decydować o tym, kiedy mu się opłaca pobierać podatek. Inaczej podatki do których trzeba dokładać są obciążeniem finansowym dla budżetu. Po co komu podatek, którego kwota jest niższa niż koszty jego poboru? W projekcie nowej ordynacji podatkowej rozszerzona została reguła niewszczynania lub umarzania postępowań, dotyczących kwot bagatelnych. W przypadku, gdy kwota podatku nie przekracza 50 zł nie wszczyna się postępowania a wszczęte umarza, zawiadamiając o tym podatnika.

Procedura ta dotyczy tylko postępowań wszczynanych (umarzanych) z urzędu. Nie może jej stosować np. podatnik, który w deklaracji wyliczył kwotę podatku mniejszą niż 50 zł. Kwota wynikająca z deklaracji musi być zapłacona. Jeżeli podatnik jej nie zapłaci organ może – na podstawie deklaracji – wszcząć postępowanie egzekucyjne.

Uproszczenie procedur stwierdzania i zwrotu nadpłaty

Generalnej przebudowie uległy przepisy regulujące nadpłatę podatku. Przede wszystkim wprowadzono regułę, zgodnie z którą nadpłata jest zaliczana lub zwracana bez wydawania decyzji w każdym przypadku, gdy nie budzi to wątpliwości organu podatkowego. Decyzja rozstrzygająca o nadpłacie pojawia się wówczas, gdy organ nie zgadza się z kwotą nadpłaty wyliczoną przez podatnika. Przyjęcie tej reguły umożliwiło rezygnację z decyzji określających nadpłatę (wydawanych z urzędu) i decyzji stwierdzających nadpłatę (wydawanych na wniosek podatnika). W każdym przypadku „zetknięcia” się organu z niewątpliwie nadpłaconym podatkiem powinien on być zaliczany lub zwracany niezwłocznie, bez prowadzenia postępowań i wydawania decyzji stwierdzających. Zmodyfikowano możliwość wydawania tzw. decyzji cząstkowych, stwierdzających nadpłatę w granicach zakreślonych wnioskiem podatnika. W decyzjach takich organ stwierdza kwotę nadpłaty i określa wysokość zobowiązania od przedmiotu opodatkowania wskazanego we wniosku podatnika o nadpłatę. Wysokość zobowiązania w pozostałej części jest określona – co budziło wątpliwości w obowiązującym stanie prawnym – w deklaracji złożonej przez podatnika. W ten sposób wysokość zobowiązania wynika po części z deklaracji, a po części z decyzji organu podatkowego. Wśród innych zmian należy zwrócić uwagę na sprecyzowanie definicji nadpłaty, uwzględnienie elementu bezpodstawnego wzbogacenia jako przesłanki, której zaistnienie eliminuje możliwość jej zwrotu, ujednolicenie terminów zwrotu i oprocentowania nadpłaty oraz jej zaliczania na poczet zaległości podatkowych. Ta trudna instytucja prawa podatkowego w wyniku wprowadzenia tych zmian będzie bardziej czytelna dla podatników i organów podatkowych.

Umorzenie podatku a nie tylko umorzenie zaległości podatkowej

Jedną z form ulg w spłacie zobowiązań podatkowych jest umorzenie zaległości podatkowej. Zgodnie z art. 67a o.p. organ podatkowy może umorzyć zaległość podatkową wraz z odsetkami za zwłokę. Tak więc organ podatkowy może umorzyć jedynie zaległość podatkową (wraz z odsetkami). Do czasu kiedy upłynie termin płatności podatku i w związku z tym powstanie zaległość podatkowa, podatnik nie może ubiegać się o umorzenie. W praktyce jest to sytuacja niewygodna nie tylko dla podatników, ale i organów podatkowych. Podatnik musi bowiem czekać z wnioskiem o umorzenie do czasu upływu terminu płatności podatku, co wiąże się z odsetkami za zwłokę i odpowiedzialnością karną skarbową z tytułu niezapłacenia podatku. Organ podatkowy nie może przed terminem płatności umorzyć podatku, chociaż wie, że podatnik spełnia ustawowe kryteria umorzenia. Po co zatem wydawać i doręczać decyzję wymiarową, czekać na powstanie zaległości i wydawać kolejną decyzję o umorzeniu podatku w sytuacji, gdy od początku wiadomo, że podatek nie wpłynie do budżetu? Nie ma sensu ponoszenie kosztów przygotowania i doręczenia dwóch decyzji, gdy nie ma szans na uzyskanie jakichkolwiek wpływów podatkowych. Problem ten został dostrzeżony w przygotowanym przez KKOPP projekcie nowej ordynacji podatkowej. Zgodnie z projektem organ podatkowy będzie mógł umorzyć nie tylko zaległość podatkową, ale także podatek. W istocie rzeczy proponuje się wprowadzenie, obok umorzenia zaległości podatkowej, zaniechanie poboru podatku.

Możliwość skorygowania deklaracji w trakcie postępowania podatkowego

W projekcie utrzymany został zakaz korygowania deklaracji w trakcie toczącego się postępowania podatkowego, ale przewidziano wyjątek, który znajdzie szerokie zastosowanie. Zgodnie z projektowanymi przepisami podatnik może skorygować deklaracje w terminie wyznaczonym przez organ podatkowy do wypowiedzenia się w sprawie zebranego materiału dowodowego.

O możliwości skorygowania deklaracji organ będzie zobowiązany powiadomić stronę informując o możliwości zapoznania się z zebranym w postępowaniu materiałem. W efekcie podatnik będzie mógł samodzielnie skorygować deklarację nie czekając na decyzję organu.

Regulacja ta, korzystna dla organu podatkowego i podatnika (odpowiedzialność karna skarbowa, odsetki), przyśpieszy tryb załatwiania spraw i zmniejszy koszty prowadzonych postępowań.

Przewlekłość postępowania

W obowiązujących przepisach w każdym przypadku niezałatwienia sprawy w terminie organ podatkowy jest zobowiązany do powiadomienia o tym podatnika i wskazania nowego terminu. Problem w tym, że wskazany termin nie musi być ostateczny i organ może wyznaczyć kolejny nowy termin. To między innymi prowadzi do przewlekłości postępowania polegającej na tym, że organ podatkowy bezzasadnie przedłuża postępowanie, nie naruszając formalnie prawa. Podatnikowi przysługuje ponaglenie, ale tylko na niezałatwienie sprawy w terminie (bezczynność organu). W nowej ordynacji również przewlekłość postępowania jest podstawą do złożenia ponaglenia do organu wyższego stopnia. Stwierdzenie przewlekłości lub bezczynności zobowiązuje organ do wyznaczenia ostatecznego terminu załatwienia sprawy.

Postępowanie reprezentatywne

Zgodnie z projektowanymi regulacjami organ podatkowy na wniosek strony lub z urzędu może zawiesić postępowanie, gdy toczy się inne postępowanie, a stan faktyczny tych spraw lub istniejący w nich problem jest podobny. W ten sposób zamiast prowadzić jednocześnie kilka postępowań wobec podatnika za poszczególne lata można zaczekać na rozstrzygnięcie np. przez sąd sprawy reprezentatywnej, co umożliwi szybkie załatwienie zawieszonych spraw.

Rezygnacja z odwołania od decyzji

W nowej ordynacji przyznano podatnikowi prawo do zrezygnowania z odwołania od decyzji organu podatkowego. Zgodnie z nowymi regulacjami strona może zrezygnować z odwołania na rzecz skargi do sądu administracyjnego, jeżeli nie podnosi przeciw decyzji zarzutów naruszenia przepisów postępowania oraz nie kwestionuje faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, którym organ dał wiarę oraz przyczyn, dla których organ innym dowodom odmówił wiarygodności, zawartych w uzasadnieniu decyzji (zarzut naruszenia prawa materialnego).

Co podatnik może zyskać rezygnując z odwołania? Przede wszystkim skrócenie czasu prowadzenia postępowania przez dwie instancje. Jeżeli podatnik nie wierzy w to, że odwołanie cokolwiek przyniesie, to może z niego zrezygnować i od razu skierować sprawę do sądu administracyjnego.

Zakaz orzekania na niekorzyść podatnika przez organ pierwszej instancji

W projekcie nowej ordynacji podatkowej wprowadzony został zakaz wydawania decyzji pogarszającej sytuację podatnika przez organ pierwszej instancji w przypadku uchylenia jego decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia. Zgodnie z nowymi regulacjami organ podatkowy, którego decyzja została uchylona, ponownie rozpatrując sprawę, nie może wydać decyzji na niekorzyść strony, chyba że uchylona decyzja zawierała wady, które skutkują stwierdzeniem nieważności decyzji lub wznowieniem postępowania.

Decyzje cząstkowe

Są to decyzje, w których określona jest jedynie część zobowiązania podatkowego, wskazana przez podatnika np. w we wniosku o stwierdzenie nadpłaty lub wynikająca z wniosku o przeprowadzenie procedury konsultacyjnej. Zobowiązanie podatkowe w przypadku wydania decyzji cząstkowej wynika po części z tej decyzji (stąd nazwa), a w pozostałym zakresie ze złożonej przez podatnika deklaracji podatkowej.

Możliwość wydania takiej decyzji usprawni przebieg postępowań z wniosku podatnika, gdzie istnieje potrzeba określenia zobowiązania w niewielkim zakresie (np. podatnik wnioskuje o stwierdzenie nadpłaty w wysokości 100 zł w sytuacji, gdy zobowiązanie wynosi 1 mln zł). W takiej sytuacji organ nie musi prowadzić całego postępowania wymiarowego obejmującego całokształt stanu faktycznego mającego wpływ na wysokość zobowiązania podatkowego, tylko ograniczy się do rozstrzygnięcia co do wysokości podatku od przedmiotu wskazanego przez podatnika.

Niewładcze załatwianie spraw podatkowych

Niewładcze załatwianie sprawa podatkowych w projekcie nowej ordynacji podatkowej sprowadza się do możliwości wykorzystywania przez organy podatkowe następujących instrumentów: mediacji podatkowej, umowy podatkowej oraz umownego określanie zasad współdziałania organu podatkowego z podatnikiem.

Mediacja do niedawna uznawana była za nieprzydatną w prawie podatkowym. Zdaniem KKOPP nic nie stoi na przeszkodzie, aby podatnik i organ podatkowy mogli porozumieć się sami albo z udziałem neutralnej i bezstronnej osoby trzeciej – mediatora. Mediacja może być zainicjowana przez stronę albo przez organ podatkowy i ma charakter dobrowolny. Ten sposób rozwiązywania spraw spornych może być wykorzystywany wszędzie tam, gdzie może być zawarta umowa podatkowa. Mediacja z założenia jest prowadzona właśnie po to, aby strony - organ podatkowy i podatnik – doszły do porozumienia, przez co postępowanie podatkowe może być tańsze i bardzie efektywne.

Nie w każdym przypadku dopuszczalne będzie zawarcie umowy. Nie można się umawiać co do wysokości podatku. Umowy w świetle projektu mogą być natomiast stosowane m.in. w procesie dowodowym, zwłaszcza gdy dotyczy to ustaleń stanu faktycznego sprzed kilku lat, ustalenia wartości transakcji, czynności lub zdarzenia, czy też rodzaju ulg uznaniowych (np. ilość rat albo termin odroczenia podatku). W tych obszarach organ podatkowy i podatnik mogą np. dojść do porozumienia co do wartości nieruchomości bez powoływania w tym celu biegłego i prowadzenia długotrwałego postępowania podatkowego i sądowego. To się opłaci obu stronom, co jest najlepszą zachętą do zawierania tego typu umów.

Kolejną formą niewładczego załatwiania spraw podatkowych jest tzw. umowa o współdziałanie. Istotą tej umowy jest określenie zasad współpracy podatnika z organem podatkowym w zakresie jego zobowiązań podatkowych. Oparta jest ona na całkowitej transparentności działań podatnika, który informuje organ o wszelkich istotnych i kontrowersyjnych kwestiach, mających wpływ na wysokość płaconych przez niego podatków. Organ podatkowy wie, co się dzieje u podatnika, a podatnik w zamian ma pewność poprawności jego rozliczeń podatkowych. Takie współdziałanie nie może z uwagi na jego specyfikę być powszechnie wykorzystywane w relacjach organ – podatnik. Umowa o współdziałanie może zostać zawarta jedynie na wniosek podatnika o istotnym znaczeniu gospodarczym. Z założenia może ona dotyczyć największych podmiotów gospodarczych, których lista będzie ustalona przez ministra właściwego do spraw finansów publicznych po zasięgnięciu opinii Rady Dialogu Społecznego oraz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu.

Kontrola na zamówienie

Wprowadzenie możliwości wszczęcia postępowania podatkowego na wniosek podatnika było dość dawno postulowane. Procedurą tą zainteresowani są zwłaszcza podatnicy, którzy dokonali skomplikowanych operacji gospodarczych (np. przekształceń) i nie są pewni, czy nie popełnili błędów wywołujących negatywne skutki podatkowe. W takiej sytuacji będą oni mogli wnioskować do organu podatkowego o wydanie decyzji w sprawie skutków podatkowych transakcji, których byli stroną lub uczestnikiem.

W decyzji w sprawie skutków podatkowych transakcji organ podatkowy może określić prawidłową kwotę podatku w przypadku, gdy stwierdzi, że podatnik źle określił wysokość podatku w deklaracji.

Procedura ta różni się od interpretacji indywidualnych nie tylko możliwością wydania decyzji określającej. W trakcie procedury konsultacyjnej organ podatkowy nie ogranicza się jedynie do analizy danych przedstawionych przez podatnika (tak jest przy interpretacjach), ale faktycznie bada całość dokumentacji u podatnika w celu stwierdzenia poprawności przeprowadzonych przez niego rozliczeń. Jest to więc „kontrola na zamówienie”, która musi się wiązać z uiszczeniem opłaty (1% transakcji z limitami), podobne jak przy porozumieniach w sprawach cen transakcyjnych.

Przywrócenie terminu materialnoprawnego

W projektowanej ordynacji wprowadzono możliwość przywrócenia przez organ podatkowy terminu wynikającego z przepisów prawa podatkowego w przypadku jego uchybienia przez zobowiązanego. W istocie rzeczy chodzi o to, aby umożliwić dokonanie określonej czynności, chociaż ustawowy termin jej realizacji już minął. Nie jest to zatem klasyczne przywrócenie terminu, ponieważ ten już upłynął. W praktyce instytucja ta, zbliżona do obowiązującego teraz przywrócenia terminu procesowego, będzie miała zastosowanie m.in. do terminu złożenia deklaracji podatkowych, terminu do złożenia oświadczenia w sprawie wyboru lub rezygnacji z karty podatkowej lub ryczałtu od sprzedaży ewidencjonowanej, terminu do wyboru opodatkowania według stawki liniowej w podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z nowymi przepisami organ podatkowy będzie mógł przywrócić termin, jeżeli podatnik uprawdopodobni, że nastąpiło to bez jego winy i dopełni danej czynności. Praktyka uzasadnia potrzebę wprowadzenia takiej możliwości z uwagi na to, że następstwa uchybienia terminu są bardzo często nieadekwatne do stopnia zawinienia podatnika.

Wydłużenie terminu do odwołania/zażalenia

Termin do wniesienia odwołania/zażalenia będzie wydłużony (odpowiednio do 30 i 14 dni). Umożliwi to lepsze przygotowanie strony do sformułowania zarzutów przeciwko decyzji/postanowieniu oraz bardziej precyzyjne przygotowanie wniosków dowodowych. Podobnie do 3 miesięcy wydłużony zostanie termin do wnioskowania o wzruszenie decyzji ostatecznej po wyroku Trybunału Konstytucyjnego lub wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE.

Zmniejszenie liczby interpretacji przepisów prawa podatkowego

Zmiany w zasadach wydawania interpretacji przepisów prawa podatkowego w nowej ordynacji podatkowej idą w kierunku zwiększenia liczby oraz wzmocnienia roli interpretacji ogólnych. Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest zobowiązany do wydania bez zbędnej zwłoki interpretacji ogólnej w przypadku wpłynięcia znaczącej liczby wniosków o interpretacje indywidualne, dotyczących takich samych stanów faktycznych lub zdarzeń przyszłych, złożonych w takim samym stanie prawnym. Wydanie takiej interpretacji ogranicza znacznie liczbę interpretacji indywidualnych, co jest celem tych zmian.

Wydawanie interpretacji ogólnych przez ministra musi być skoordynowane z orzecznictwem sądowym dotyczącym zbliżonych problemów prawnych. W związku z tym, w nowych przepisach upoważniono ministra właściwego do spraw finansów publicznych do kierowania pytań prawnych do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Będzie mógł to zrobić wówczas, gdy w toku wydawania interpretacji ogólnej wystąpią poważne wątpliwości na tle rozbieżnego orzecznictwa sądów administracyjnych.

Komunikacja elektroniczna z podatnikiem

W nowej ordynacji podatkowej w sposób kompleksowy uregulowane zostały kwestie dotyczące wykorzystywania środków komunikacji elektronicznej w prawie podatkowym. Podstawowe zasady z tym związane ujęto – co od dawna postulowano – w odrębnym rozdziale ordynacji podatkowej. Reguły tam zawarte znakomicie porządkują wykorzystywanie narzędzi komunikacji elektronicznej, nie tylko w kontaktach z podatnikiem, ale również m.in. w procesie tworzenia dokumentacji podatkowej, przekazywania i uzyskiwania informacji podatkowych, kontroli podatkowej, rejestracji podatników.

Zasadą jest, że wszelkiego rodzaju dokumenty mogą być składane i przesyłane drogą elektroniczną, jeśli podatnik o to wnosi lub na to się zgadza. Środki elektroniczne w nowej ordynacji są traktowane jako podstawowy sposób komunikowania się organu z podatnikiem oraz innymi instytucjami. Zdaniem KKOPP należy wprowadzić tani i efektywny sposób komunikowania się z podatnikiem i jego reprezentantem. Nie może być tak, że doręczenie decyzji podatkowej to dla organu podatkowego kosztowna „droga przez mękę” niekiedy uniemożliwiająca, z uwagi na przedawnienie, realizację dużych kwot podatku. W projekcie zaproponowano rozszerzenie możliwości doręczenia za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W tej formie będzie można pisma doręczać nie tylko profesjonalnym pełnomocnikom i podmiotom publicznym, ale także przedsiębiorcom (za wyjątkiem opodatkowanych w formie karty podatkowej oraz ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, chyba, że podadzą adres elektroniczny) oraz użytkownikom systemów teleinformatycznych (e-PUAP i portal podatkowy). Dodatkowo proponuje się, aby wskazane z zgłoszeniu ewidencyjnym i przechowywane w Centralnym Rejestrze Podatników Krajowej Ewidencji Podatników (CRP) dane, stanowiły podstawę do ustalenia adresu miejsca zamieszkania oraz adresu siedziby dla celów doręczania pism. Możliwość skutecznego doręczenia na adres wskazany w tym rejestrze zwiększy skuteczność doręczeń i zmniejszy koszty z tym związane. Podatnikom, którzy nie mają wskazanego adresu w CRP, pisma doręczane będą na ogólnych zasadach.

Zmodyfikowane zasady nakładania kar porządkowych

W nowej ordynacji doprecyzowano i na nowo uregulowano zasady nakładania kar porządkowych. Przede wszystkim wprowadzono kryteria miarkowania tych kar, których wcześniej nie było. Sprecyzowano za co może być nałożona kara, bo wbrew pozorom w praktyce budziło to wiele wątpliwości, zwłaszcza w zakresie odmowy udziału w „innej czynności”. Skróceniu uległy terminy do wymiaru i poboru kar porządkowych.

Nie zdecydowano się na odesłanie do regulacji KPA w zakresie kar administracyjnych z uwagi na odmienną procedurą wymierzania kar porządkowych (np. przedawnienie orzekania i wykonania) i ich cel (przymuszenie do wykonania określonych czynności lub dostarczenia dokumentów).

Odtwarzanie zaginionych lub zniszczonych akt

Problematyka odtworzenia zaginionych lub zniszczonych akt sprawy podatkowej nie jest uregulowana w przepisach ordynacji podatkowej, która także nie odsyła w tym zakresie do innych aktów. Problematyka ta nabiera znaczenia w postępującym procesie cyfryzacji postępowań podatkowych i zwiększonych zagrożeń związanych z utratą danych zapisanych na nośnikach elektronicznych. Przypadki takie mają już miejsce i wówczas okazuje się, że nie wiadomo jak ma postępować organ podatkowy, który prowadzi postępowanie np. w sprawie wznowienia postępowania zakończonego decyzją wydaną 5 lat temu. Kwestie te muszą być uregulowane w ordynacji, ponieważ dotyczy to bezpośrednio sytuacji podatnika, udokumentowanej w aktach sprawy.

Konkluzja

W konkluzji należy stwierdzić, że wprowadzenie do postępowań podatkowych przedstawionych wyżej instrumentów na pewno przyczyni się do zwiększenia ich efektywności i zmniejszy niepotrzebny formalizm tych postępowań, na który bardzo narzekają podatnicy. Proponowane regulacje są stosowane w innych systemach i przynoszą zakładane rezultaty. Samo ich uchwalenie w formie nowej ordynacji podatkowej nie zapewni jednak tego, że będą one stosowane w praktyce. Dotyczy to zwłaszcza instytucji nie występujących w obowiązującej ordynacji, jak np. mediacje i umowy podatkowe. Pracownicy organów podatkowych z założenia obawiają się stosowania nieznanych instrumentów – co jest zrozumiałe. Muszą być oni zachęceni do stosowania nowych rozwiązań przez ich przełożonych i mieć pewność, że nie będzie to z tego tytułu negatywnie rozliczani. Bez spełnienia tych warunków nawet najlepsze regulacje proceduralne pozostaną martwe, co znajduje już potwierdzenie na gruncie innych aktów, gdzie wprowadzona np. procedura mediacji nie działa w praktyce.

Przypisy:

1. L. Etel et al., Nowa ordynacja podatkowa. Z prac Komisji Kodyfikacyjnej Ogólnego Prawa Podatkowego. Białystok 2017. Projekt ustawy – Ordynacja podatkowa (wykaz prac legislacyjnych Rady Ministrów – UD 409).
2. Zob. projekt ustawy – Ordynacja podatkowa (wykaz prac legislacyjnych Rady Ministrów – UD 409).

Artykuł ukazał się w numerze 5(08)2018 dwumiesięcznika Procedury Administracyjne i Podatkowe